Tegen twijfel
Zoals elke goed opgevoede postmodernist twijfel ik regelmatig aan mijn eigen overtuigingen. Op elke stelligheid volgt de bedenking: vind ik dit eigenlijk wel echt? Praat ik niet iemand na? Slaat dit wel ergens op? Ergens in mijn achterhoofd fluistert Nietzsche altijd weer: "Overtuigingen zijn slechts tijdelijke bouwstenen, op weg naar zelfkennis."
Neem bijvoorbeeld klimaatverandering. Ik ben ervan overtuigd dat dit het grootste gevaar van onze tijd is, maar tegelijkertijd is er de twijfel: ik heb een ongelofelijke hekel aan ronkende motoren, staalfabrieken, vliegtuigen, consumentisme, milieuvervuiling, de vleeslobby en oliesjeiks. Is het dan niet een beetje makkelijk om een zaak te kiezen die precies tegen dit wereldbeeld in gaat, die haar vertegenwoordigers zelfs neerzet als het absolute kwaad?
Maar ja, dan is er de wetenschap die met 99% zekerheid stelt dat de aarde opwarmt dankzij de menselijke uitstoot van broeikasgassen, met rampzalige gevolgen.
Oh ja. Dat.
De fossiele industrie maakt al sinds de jaren '60 actief misbruik van onze gezonde neiging tot wantrouwen, met tientallen campagnes die twijfel moesten zaaien over klimaatverandering. Gaslighting heet dat tegenwoordig, vernoemd naar de film 'Gaslight' uit 1944, waarin een sociopathische man zijn vrouw ervan overtuigd dat ze gek is. Zo draait hij een gaslamp stiekem steeds iets zachter, terwijl hij haar vertelt dat haar ogen slechter worden. Ze gelooft hem.
Het probleem is in dit geval dat we onze twijfel aan het systeem laten vervangen door twijfel aan onszelf.
Bij de klimaatcrisis speelt er nog iets mee: we willen het niet geloven. Het is te abstract, te onplezierig, te veel een breuk met 'onze manier van leven', zoals premier Rutte graag benadrukt. Het is, kortom, verschrikkelijk moeilijk om over te praten en nog moeilijker om actie in te ondernemen.
Onlangs wandelde ik een dag met mijn moeder over de Sallandse Heuvelrug. Gelukkig praten we makkelijk en zijn we het over de meeste dingen eens, behalve dan over het actie-deel. Bij mijn moeder treedt er altijd een bepaalde zelfbescherming in werking: "Ach ja, we moeten ons er ook niet te druk over maken," concludeert ze uiteindelijk. Ik ben het daar pertinent mee oneens.
Onderweg liepen we langs talloze omgekeerde Nederlandse vlaggen en pick-up-trucks en trekkers met een boerenzakdoek aan de achteruitkijkspiegel. Er hingen borden met teksten als "Stop de boerenhaat van deze linkse staat" en "Tegen de stikstof-leugens". Simpele symbolen, simpele (onware) slogans: actie.
's Avonds kwamen we vermoeid bij onze B&B aan, waar mijn moeder het niet kon laten om een gesprek met de bazin aan te knopen. Deze mevrouw kwam niet uit de streek, maar benadrukte wel meteen dat ze achter de boeren stond. Wat volgde was een monoloog met een wirwar van feiten, leugens, anekdotes en meningen, zonder enige ruimte voor een weerwoord. "Ik eet gewoon vlees en dat blijf ik doen, want ik vind het lekker, maar het mag van mij wel duurder worden," "Nederland is te klein om het milieu te veranderen," "Qua duurzaamheid zijn wij één van de beste landen van Europa."
Bij dat laatste kon ik me niet meer inhouden. "Dat is gewoon niet waar!" brieste ik. "We staan onderaan alle duurzaamheidslijstjes!" "Het lijkt me niet dat dat klopt," zei de B&B-bazin onaangedaan. "Ik was laatst in Italië, en daar hébben ze niet eens scharreleieren."
Ze praatte door over haar buren, melkveehouders, voor wie "elk jaar de regels veranderen". Zelf was ze ervan overtuigd dat de landbouwgrond voor woningbouw gebruikt zal worden. Haar eigen grond had nu nog een agrarische bestemming: "Dat is voor mij financieel gezien gewoon veel aantrekkelijker." Aha. Daar kwam de zelfzuchtige aap uit de mouw.
Zo'n mevrouw twijfelt niet. Zij pakt precies de feiten en verhalen en Facebook-leugens bij elkaar die haar een comfortabel gevoel geven, die precies haar eigenbelang dienen. "Tja Rut, de meeste mensen zijn zo," zuchtte mijn moeder toen we eindelijk de deur van onze kamer dichttrokken.
Ik was diep gefrustreerd, maar tegelijk wantrouwde ik mijn eigen woede. Ik kwam tot de conclusie dat ik vooral jaloers op de schaamteloosheid was. Net zoals ik jaloers op het gebrek aan nuance van de boeren was, die zelden de schuld bij zichzelf zochten en zelfs het recht meenden te hebben om hun beroep uit te oefenen.
Mijn gedachten gingen terug naar tien jaar geleden, toen staatssecretaris Halbe Zijlstra de culturele sector decimeerde. Alles waar ik van hield werd door de politiek beschimpt en opzij gezet. Ik liep mee in een protest met de meest genuanceerde naam ooit: de Mars der Beschaving. Ik schreef mooie, gepassioneerde stukken voor de krant. Er werd geen snelweg geblokkeerd en niemand geïntimideerd. De bezuinigingen werden gewoon doorgevoerd.
Ik dacht: ik doe ook wat ik het liefste doe. Voor mij veranderen de regels ook elk jaar, en blijft onzeker of ik dit werk kan blijven doen, terwijl de maatschappij steeds minder respect heeft voor wat ik bijdraag. Ik ben er ook al jaren niet zeker van of ik in mijn huis kan blijven wonen. Ik vrees ook voor de toekomst van mijn kinderen. Maar zie je mij daarover staan schreeuwen tegen een minister? Ik zou zeggen: join the club, boeren.
En waarom sta ik eigenlijk niet te schreeuwen? Sommige waarheden zijn écht zo simpel dat ze niet betwijfeld hoeven te worden: de industrie, maar vooral de vee-industrie, zorgt voor astronomisch hoge stikstofuitstoot die de biodiversiteit ernstig aantast. De vee-industrie is ook verantwoordelijk voor onmetelijk veel dierenleed. Daarnaast zorgt de industrie en het (vlieg)verkeer voor uitstoot die ons grondwater en de lucht vervuilt en die onze planeet dusdanig doet opwarmen dat ze onleefbaar dreigt te worden.
Dat die industrieën en het (vlieg)verkeer zo explosief konden groeien, is te wijten aan een politiek systeem dat we het neoliberalisme kunnen noemen: een nietsontziend kapitalisme dat altijd weer winst boven mensen zal stellen, en dat smoorverliefd is op grote bedrijven, die nóóit mogen omvallen. Dat systeem heeft ons veel welvaart gebracht, maar zal ons een nog grotere vorm van welvaartskrimp opleveren, in de vorm van pandemieën, vergiftiging, hittegolven, overstromingen. En dat systeem weet het ook voor elkaar te krijgen dat mensen steeds weer denken dat de ellende in hun leven hun eigen schuld is – of dat ze gek zijn.
Ik heb er eerlijk gezegd genoeg van om altijd maar weer degene te zijn die twijfelt. Die zegt: ach ja. Die het er maar liever niet over heeft. Die een mooi, genuanceerd stuk schrijft wat vervolgens helemaal niets verandert. Want dan winnen degenen met de grootste bek, of de twijfelzaaiers met hun eigenbelang.
Het begint met versimpeling. "Stel één vraag en blijf die herhalen in variaties," zo adviseerde een bevriende middelbare schooldocent. Vraag eens aan je (schoon)familie: "En, hoe klimaat het?" Geef me een symbool en ik hang het uit het raam. Ik ben er helemaal klaar mee. Het mag onplezierig worden. In die zin begrijp ik de boeren maar al te goed.
We zitten in een extreme situatie, die alleen maar extremer zal worden, als we er genuanceerd mee om blijven gaan. Dit is dus niet het moment voor twijfel. Dit is het moment voor de weerbare Nietzsche, die ook zei: "In mijn hart ben ik een strijder."
Zodra het systeem veranderd is – als we bijvoorbeeld eens echt een linkse regering zouden krijgen (wat sinds 1977 niet meer is gebeurd) – dan zal ik ongetwijfeld dat systeem weer wantrouwen. Dan zullen mijn conservatievere kanten misschien weer naarboven komen. Maar op dit moment dreigt er een veel groter gevaar dan een of andere blokkade in mijn zelfontwikkeling. De aarde wordt uitgeknepen zodat een klein groepje winst kan blijven maken. Dat is een ouderwetse strijd tussen goed en kwaad. Welke kant kies jij?
Zoals altijd kun je je financiële waardering voor dit stukje kunnen laten blijken middels deze open Tikkie, zodat ik bijvoorbeeld een koud drankje kan kopen om even bij te komen van de opwinding op deze snikhete dag (ook belangrijk): https://tikkie.me/pay/ptpdah9mbd0mkur7mr04. Maar je kunt natuurlijk ook doneren aan de klimaatbeweging Extinction Rebellion: https://whydonate.nl/donate/klimaatrechtvaardigheid-voor-iedereen/nl. Doe rustig aan lieve mensen!